دوره جامع آموزش تکنسین داروخانه

تکنسین داروخانه یا نسخه خوان

در داروخانه‌های بزرگ که همه روپوش سفید می‌پوشند، تمایز تکنسین داروخانه یا نسخه خوان از دکتر داروساز کمی سخت است. در ظاهر شبیه به هم هستند و وظایفی مشابه به هم انجام می‌دهند. اما علیرغم این تشابه ظاهری تفاوت‌های زیادی میان وظایف تکنسین داروخانه و داروساز وجود دارد؛ تکنسین یا دستیار داروخانه که در عرف با عنوان نسخه‌خوان هم شناخته می‌شود به نسبت دکتر داروساز وظایف متعدد و عمومی‌تری بر عهده دارد. با این وجود تکنسین نقش مهم و غیرقابل‌انکاری در پیشبرد کار داروخانه و خدمت به بیمار بر عهده دارد.

تکنسین داروخانه چیست؟

تکنسین داروخانه (Pharmacy Technician) فردی آموزش‌دیده است که عموما وظیفه نسخه‌خوانی و تحویل دارو به مراجعه‌کننده را بر عهده دارد و به دکتر داروساز در ساخت دارو کمک می‌کند. تکنسین داروخانه هم با مراجعه‌کنندگان و هم با پزشک و پرسنل داروخانه در ارتباط و تعامل است، بنابراین در کنار آشنایی با علم تخصصی داروسازی، به مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی نیز نیاز دارد.

تکنسین داروخانه چه کارهایی انجام می‌دهد؟

تکنسین داروخانه تحت نظر دکتر داروساز عمده فعالیت‌های زیر را انجام می‌دهد:

تحویل گرفتن نسخه، خواندن نسخه، جمع‌آوری و تحویل دارو به بیمار
بسته‌بندی و لیبل زدن به داروها بر اساس نسخه
دادن اطلاعات به بیمار در مورد دارو، تداخل دارویی، نحوه مصرف و عوارض احتمالی
مدیریت و سازماندهی انبار داروها؛ بررسی کمبود داروها، تاریخ انقضا، نحوه نگهداری (یخچالی و غیربخچالی) و ...
سفارش دارو و چیدن داروها در قفسه
کمک به داروساز در ساخت دارو
دریافت وجه از بیمار
ثبت اطلاعات بیمار، اطلاعات دارویی بیمار و انجام کارهای مرتبط با بیمه
دادن مشاوره در مورد بیماری‌های عمومی، وسایل آرایشی و بهداشتی، داروهای گیاهی، مکمل‌ها و ...
رسیدگی و پاسخ‌گویی به شکایات
تنظیم ملاقات بین بیمار و دکتر داروساز؛ در موارد که بیمار نیاز به مشاوره تخصصی دارد
همکاری با متخصصین بهداشت و مراقبت و فرآهم‌آوری اطلاعات برای آنها

تکنسین داروخانه به چه مهارت‌هایی نیاز دارد؟

مهارت خدمت‌دهی:

تکنسین داروخانه وقت زیادی از کارش را صرف تعامل با مشتری می‌کند؛ نتیجتا مودب بودن در قبال مشتری و کمک کردن به او به شیوه‌ای مناسب بسیار حائز اهمیت است.

مهارت جزئی‌نگری:

گرچه دکتر داروساز مسئول اصلی داروخانه است، ولی تکنسین داروخانه نیز می‌بایست حداکثر دقت و جزئی‌نگری را در مورد داروهای بیمار داشته باشد تا اشتباه انسانی به حداقل برسد و سلامتی بیمار به خطر نیافتد.

مهارت شنیدن:

تکنسین داروخانه باید تعامل مناسبی با دکتر داروساز داشته باشد و دستورات او را به خوبی اجرا کند. همچنین باید به صحبت‌های بیماران و مراجعه‌کنندگان به دقت گوش دهد تا نیازهای آنها را درک و به درستی راهنمایی‌شان کند.

مهارت ریاضی:

از آنجایی که تکنسین دائما با شمارش قرص‌ها و ترکیب‌های متفاوت داروها سر و کار دارد، باید درک مناسبی از مفاهیم ابتدایی ریاضی داشته باشد.

مهارت مدیریت و سازمان‌دهی:

تکنسین داروخانه یعنی تعادل برقرار کردن بین مسئولیت‌های متفاوت. تکنسین باید مهارت سازماندهی خوبی داشته باشد تا همزمان که کارهای محوله داروساز را انجام می‌دهد، بتواند به مشتریان و بیماران هم کمک کند.

آیا من می‌توانم نسخه خوان شوم؟

تکنسین داروخانه یا نسخه خوان نیاز به مدرک دیپلم دبیرستان یا معادل آن دارد. با توجه به پیچیدگی و گستردگی علم داروسازی، تکنسین برای شناخت انواع داروها، نحوه و میزان مصرف و تاثیر داروها و دادن مشاوره به بیمار در مورد داروها و بیماری‌های عمومی می‌بایست حداقل مدرک تحصیلی دیپلم داشته باشد، زبان انگلیسی را حد مناسب بداند و بتواند با کامپیوتر مخصوصا نرم‌افزار آفیس کار کند. ضمن اینکه نسخه خوان، از نظر فردی باید به شدت دقیق و حساس باشد تا در خواندن نسخه و تحویل دارو به بیمار کمترین اشتباهی مرتکب نشود.

برای نسخه خوان شدن از کجا شروع کنم؟

عده‌ای از تکنسین‌های داروخانه به صورت تجربی این حرفه را آموخته‌اند. اما از آنجایی که این حرفه مستقیما با سلامت انسان سر و کار دارد، یادگیری تجربی نمی‌تواند مسیر مناسبی باشد. آزمون و خطا شیوه خطرناکی برای فراگیری تکنسینی داروخانه است. مسیر درست و تائید شده برای این تکنسینی شرکت در دوره های آموزشی و گرفتن گواهینامه است. این دوره‌ها کوتاه‌مدت و علمی هستند؛ شما در این دوره‌ها به طور فشرده با مبانی کلی تکنسینی داروخانه شامل نسخه‌خوانی، شکل و نوع و تعداد داروها و... آشنا می‌شوید و خیلی سریع آماده ورود به بازار کار خواهید بود. دوره آموزشی شامل دروس تئوری و کارآموزی عملی در داروخانه است. جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی یکی از نهادهای برگزار کننده دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت نسخه خوان است که آن را همه ساله برگزار می‌کند و به فارغ‌التحصیلان گواهینامه حرفه‌ای «تکنسین داروخانه» ارائه می‌دهد.

فرصت‌های شغلی تکنیسن داروخانه کجا‌ها هستند؟

داروخانه‌ها و دراگ استورها؛ حدود 70 تا 80 درصد تکنسین‌ها در داروخانه‌های خرده‌فروشی کار می‌کنند؛ داروخانه‌ها و درگ استورهای شبانه‌روزی، زنجیره‌ای و محلی. همینطور داروخانه‌های دانشگاهی، بیماری‌های خاص، خصوصی، نظامی و سازمانی. بسته به نوع و ساعت کاری داروخانه، ممکن است تکنسین شیفت ثابت یا متغیری داشته باشد. بیشترین فعالیت تکنسین داروخانه در این موقعیت کاری نسخه‌خوانی و تحویل دارو، سازماندهی انبار، کمک به داروساز در ساخت دارو و امور نظافت داروخانه است.
بیمارستان‌ها؛ تکنسین‌های داروخانه‌ای که آموزش دیده و گواهینامه داشته باشند، می‌توانند در بیمارستان‌ها فعالیت کنند. فرق تکنیسن داروخانه بیمارستان با تکنسین داروخانه خرده‌فروشی در این است که تکنسین بیمارستانی بیشتر داروهای نسخه‌ای را در یک دوز آماده می‌کند. ضمن اینکه ممکن است فعالیت‌هایی مثل پر کردن سرنگ، آماده کردن سرُم، فراهم کردن دارو برای بیماران بستری، اورژانس و ... را هم انجام دهند. این تکنسین‌ها نسبت به تکنسین‌های دیگر وظایف و ساعت کاری بیشتری دارند.
پرستار خانگی یا پرستار آسایشگاه؛ پرستاران خانگی یا پرستار آسایشگاه‌های سالمندان و معلولین وظیفه مراقبت و دارو دادن به افراد بیمار یا ناتوان را بر عهده دارند. تکنسین داروخانه می‌تواند این کار روتین را به صورت پاره‌وقت یا تمام‌وقت انجام دهد.
فروشنده و بازاریاب محصولات دارویی؛ تکنسین داروخانه با آموزش‌هایی که دیده و آشنایی‌اش با دسته‌های دارویی، توانایی بازاریابی و فروش محصولات دارویی شرکت‌های داروسازی را دارد.
همکاری با سازمان‌های بهداشتی و مراقبتی؛ این سازمان‌ها به کسانی که نیاز دارند که حداقل دانش را در مورد بیماری‌ها، مراقبت از بیماران، تجویز داروها برای بیماری‌های عمومی و پرتکرار و نحوه مصرف داروها داشته باشند. تکنسین‌های داروخانه گزینه‌های مناسبی برای این موقعیت‌های کاری هستند؛ مثل خانه‌های بهداشت، بهداری پادگان‌ها و زندان‌ها، بهداشت و درمان دانشگاه‌ها، هلال احمر و ... .

نیاز شغلی نسخه خوان یا تکنسین داروخانه در کشور چقدر است؟

اکثر تکنسین‌های داروخانه در داروخانه‌های خرده‌فروشی کار می‌کنند. مابقی نیز یا در بیمارستان یا به عنوان پرستار خانگی و آسایشگاه فعالند. برآورد شده که تقریبا 12000 داروخانه در کشور فعالیت می‌کنند؛ حدود 10 درصد داروخانه‌ها، داروخانه دولتی (داروخانه‌های دانشگاه‌ها، سازمان‌ها، نهادهای نظامی و ...) و مابقی خصوصی هستند. بسته به وسعت داروخانه، تعداد شیفت‌ها و حجم کاری، به ازای هر داروخانه حداقل دو تا سه نسخه خوان الزامی به نظر می‌رسد؛ پس وجود حداقل 24 تا 36 هزار تکنسین داروخانه‌ای در کشور لازم است. با احتساب موقعیت شغلی داروخانه بیمارستانی (تقریبا 1000 بیمارستان) این رقم به حداقل 26 تا 39 هزار تکنسین داروخانه می‌رسد.

پژوهش‌ها نشان داده نسبت تعداد داروخانه به جمعیت در ایران، از میانگین جهانی خیلی کمتر است (تقریبا نصف جهان است) و باید این اختلاف کم شود. پیش‌بینی می‌شود تعداد داروخانه‌ها تا 5 سال آتی به 14000 برسد. افزایش حداقل 2000 تایی تعداد داروخانه‌ها معادل 4 تا 6 هزار فرصت شغلی جدید طی پنج سال برای تکنسین‌های داروخانه است؛ یعنی به طور میانگین سالی 1000 فرصت کاری نو.

نکته قابل‌توجه این است که رشته تحصیلی دانشگاهی‌ای در ارتباط با تکنیسنی داروخانه وجود ندارد، اما تعدادی از فارغ‌التحصیلان جوان داروسازی بنا به شرایطی ممکن است به عنوان تکنسین در داروخانه مشغول شوند. سالی 1500 دانشجوی داروسازی فارغ‌التحصیل می‌شوند که درصدی از آنها نه به عنوان دکتر داروساز که به عنوان تکنسین داروخانه در داروخانه‌ها یا بیمارستان‌ها فرصت‌های شغلی اشاره شده را تصاحب خواهند کرد.

در مورد فرصت‌های کاری‌ای مثل پرستاری باید گفت گرچه به نسبت اشتغال در داروخانه بسیار اندک هستند، ولی می‌توانند به عنوان شغل پاره‌وقت در کنار کارهای دیگر دیده و در نظر گرفته شوند. مشخص نیست چه تعداد فرصت پرستاری برای تکنسین داروخانه وجود دارد ولی با تغییر سبک زندگی و پررنگ‌تر شدن نقش پرستارها در کمک به معلولین و سالمندان، ممکن است این فرصت‌ها کم‌کم بیشتر و قابل اعتناتر شوند.

پراکندگی شغلی تکنسین داروخانه در سطح کشور چگونه است؟

میزان پراکندگی این شغل در کشور یکسان نیست. طبق آمار سال 95 به طور میانگین به ازای هر 7308 نفر یک داروخانه در کشور وجود دارد. گرچه به نسبت سال‌های قبل‌تر تعداد داروخانه بیشتر شده ولی همانگونه که گفته شد هنوز در قیاس با میانگین جهانی رقم پایینی است و باید خیلی بهتر شود. کمبود داروخانه در خیلی از استان‌ها وجود دارد و بین شهر‌های کشور نابرابری قابل‌توجهی دیده می‌شود.

تهران بیشترین تعداد داروخانه را با نزدیک به 2500 داروخانه در اختیار دارد. همینطور استان‌های اصفهان، فارس، خوزستان و خراسان رضوی پس از تهران بیشترین تعداد داروخانه را دارند. از سوی دیگر استان‌های زنجان، ایلام، سمنان، خراسان شمالی و جنوبی، هرمزگان، بوشهر، چهار محال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد با کمتر از 100 داروخانه کمترین تعداد داروخانه را کل کشور دارند. البته باید به این نکته توجه داشت که ملاک نسبت داروخانه به کل جمعیت استان است؛ از این نظر ایلام بهترین وضعیت و سیستان و بلوچستان بدترین وضعیت داروخانه‌ای کشور را دارند.

درآمد تکنسین داروخانه یا نسخه خوان چقدر است؟

برخی از تکنسین‌های داروخانه پاره‌وقت هستند و برخی دیگر تمام‌وقت کار می‌کنند. تعدادی از داروخانه‌های کشور شبانه‌روزی هستند و خیلی از داروخانه‌ها روزهای تعطیل هم فعالند. حقوق نسخه خوان ها بر اساس سابقه کار، موقعیت داروخانه و اینکه پاره‌وقت یا تمام‌وقت هستند، متغیر است. دستمزد تکنسین داروخانه همانند مربی مهد کودک یا دستیار دندانپزشک پاره‌وقت بر اساس تعداد شیفت‌ها و مدت زمان محاسبه می‌شود ولی رقم پرداختی به یک تکنسین تمام‌وقت از حداقل حقوق اداره کار شروع می‌شود.

به طور کلی تکنسین داروخانه به خاطر فشار مستمر کاری، ساعت طولانی و تعطیلی کم جز مشاغل سخت به حساب می‌آید. نسبت درآمد دکتر داروساز به تکنسین داروخانه در ایران بسیار زیاد است. در واقع ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین اختلاف درآمدی بین داروساز و تکنسین را دارد. دلایل متعددی برای این نابرابری وجود دارد. ولی با بیشتر شدن دوره‌های آموزشی و آموزش دیدن تکنسین‌ها تلاش می‌شود این نابرابری تا حدی کمتر شده و حقوق تکنسین‌های داروخانه به استاندارد نزدیک‌تر شود.

کسانی که به طور شیفتی کار می‌کنند درآمد کمتری دارند، ولی از لحاظ زمانی آزادترند و می‌توانند روی تکنسین داروخانه به عنوان شغل دوم حساب کنند. با در نظر گرفتن سابقه کاری، مسئولیت‌های تکنسین و میزان فروش داروخانه دستمزد شاغلین تمام‌وقت بیشتر می‌شود.

تکنسین داروخانه واقعا شغل ارزشمندی است؟

شش دلیل برای اینکه این شغل ارزش زیادی دارد:

رشد تقاضا: شغل نسخه خوان مثل خیلی از مشاغل دسته بهداشت و سلامت در حال رشد و توسعه است. پیش‌بینی شده تا سال 2026 با توجه به رشد جمعیت و پیشرفت‌های علم داروسازی، فرصت‌های شغلی تکنسین داروخانه در حدود 12 درصد رشد داشته باشد که از میانگین جهانی بالاتر است.
کسب مهارت در زمانی کوتاه: متقاضی با گذراندن یک دوره کوتاه و فشرده و مدتی کارآموزی در این رشته به مهارت دست پیدا می‌کند و گواهینامه می‌گیرد. نیازی چند سال تحصیل و تجربه نیست.
کمک به مردم: نسخه خوان با مردم سر و کار دارد و هدف اصلی‌اش کمک به بیماران است. تکنسین‌ها نقش مهمی در حفظ سلامتی و بهبود کیفیت زندگی بیماران ایفا می‌کنند.
تنوع کار: تکنسین داروخانه فقط در داروخانه معمولی مشغول نیست، می‌تواند در داروخانه‌های خاص، بیمارستان‌ها، خانه‌های سالمندان و آسایشگاه‌ها، شرکت‌های داروسازی و به عنوان پرستار خانگی کار کند. این تنوع، فرصت‌های زیادی به متقاضی خواهد داد.
کار کردن با دست: برای آنهایی که حوصله پشت میزنشینی، تایپ‌کردن و کارهای دفتری ندارند، تکنسین داروخانه فرصت مناسبی خواهد بود. اینجا به دست خیلی نیاز است و می‌شود کارهای زیادی با آنها کرد.
نقش‌های متفاوت: با تغییر محل کار تکنسین، وظیفه و نقش او نیز تغییر می‌کند. وظیفه تکنسین داروخانه در بیمارستان با داروخانه تا حدودی متفاوت است. همینطور به عنوان پرستار نقش دیگری ایفا می‌کند. با تغییر نگرش دولت‌ها به بهداشت و سلامت و توسعه آن، نقش تکنسین داروخانه هم گسترده‌تر می‌شود.

کجا دوره تکنسین داروخانه را بگذرانم؟

جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی یکی از معتبرترین مراکزی است که می‌توان در آن دوره کوتاه‌مدت آموزش تکنسین داروخانه را گذراند. این دوره‌ها در سطح پیشرفته با آموزش داروسازان حرفه‌ای برگزار می‌شود. شما با چند ماه آموزش و حضور در جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به یک تکنسین تبدیل خواهید شد؛ با گروه های دارویی مختلف، آناتومی بدن انسانی و بیماری‌های عمومی و پرتکرار، تجهیزات پزشکی و لوازم آرایشی و بهداشتی آشنا می‌شوید و قادرید در داروخانه یا بیمارستان به عنوان تکنسین داروخانه کار کنید و یا به عنوان پرستار خانگی مشغول فعالیت شوید.